Lea faka’ilonnga taimi mo e veape

Ko e lea faka’ilonga taimi’ pe signs of tense, ‘oku ‘uhinga ia ‘i he lea faka-Tonga’ ki he ngaahi lea ‘oku nau tala ‘a e taimi ‘o e ngāue ‘oku talanoa ki ai ‘a e sētesi’. ‘Oku ui fakakalama ‘a e  ngāue ko ‘eni’  ko e veape pe lea ngāue. ‘Oku fā ‘a e taimi ‘o e veape’. Ko e veape taimi koeni pe lolotonga, taimi kuo ‘osi, taimi haohaoa pea mo e taimi kaha’u.

Vakai ki he tēpile ‘i lalo ki he lea taki taha mo hono taimi

 

taimi koeni pe lolotonga taimi kuo ‘osi taimi haohaoa taimi kaha’u
‘Oku na’e, na’a, ne kuo ‘e, te
‘Oku tangi Na’e tangi

Na’a’ ne va’inga.

Ne na fe’iloaki.

Kuo tangi ‘E tangi.

Te ne lele.

‘Oku fakakalakalasi ‘a e taimi ‘o e veape’ ki he konga lalahi ‘e fā. Ko e taimi lolotonga, taimi kuo ‘osi, taimi haohaoa mo e taimi kaha’u. ‘I he lau taimi’, ‘oku kehe ‘a e veape faka-Tonga’ mei he veape ‘Ingilisi’. Ko e veape fakaTonga’ ‘oku ‘ikai toe liliu hono lea’ ‘oka liliu ‘a e taimi na’e  hoko ai’ tau pehē mei he taimi lolotonga’  ki he taimi kuo ‘osi’ pe taimi haohaoa’ ki he taimi kaha’u’. ‘Oku tupu ‘eni mei he ‘uhinga he ko e veape fakaTonga’ ‘oku tala hono taimi hoko’ ‘e he lea faka’ilonga taimi. ‘I he taimi lolotonga’ ‘oku ngāue’aki ‘a e lea faka’ilonga taimi ko e ‘oku, na’e ki he taimi kuo ‘osi’, kuo ki he taimi haohaoa’ pea ‘e pe te ki he taimi kaha’u’.  ‘Oku kehe ia mei he ‘Ingilisi’ ‘i he ‘ū me’a ‘e ni’ihi. Hangē ko ‘en. Ko e veape ‘Ingilisi’ he taimi lahi ‘oku tala ‘a hono taimi hoko’  ‘e he  liliu ‘a e  sipela ‘o e veape’. Fakatokanga’i ‘a e taimi kaha’u ‘o e lea ‘Ingilisi will walk ‘oku tatau ia mo e veape faka-Tonga’ ‘o tu’uma’u ‘a e veape’ kae tu’u ‘i mu’a ‘a e lea faka’ilonga taimi ko e will ke ne tala mai ‘oku taimi kaha’u. Hangē ko e walk pe walks ‘oku taimi koeni ia, pea taimi kuo ‘osi ‘a e walked, taimi haohaoa ‘a e have, has pe had walked pea taimi kaha’u leva ko e will walk.

‘Oku mahu’inga  ke ako’i  ‘a e veape fakaTonga’ ke ‘alu fakataha ma’u pe mo hono lea faka’ilonga taimi’ tautefito ki he taimi ‘oku liliu ai mei he veape ‘Ingilisi’ ki he veape fakaTonga’. Fakatatā ki he veape ‘Ingilisi ko e accept ‘a ia ‘oku taimi lolotonga ia. Ko e faka’ilonga taimi faka-Tonga ki he taimi lolotonga’ ko e ‘oku. Ko ia ai ‘e fakaTonga’i leva ‘a e accept ko e ‘oku tali. Ko e lea ko e accepted ‘oku taimi kuo ‘osi pe past tense ‘i he lea ‘Ingilisi’. ‘E faka-Tonga’i ia ko e na’e tali. Ko e taimi haohaoa’ ‘e pehē ia kuo tali, pea ‘i he taimi kaha’u’ ‘e pehē ia ‘e tali. ‘Oku ‘oatu ‘a e tapou heni ke ‘oua ‘e liliu faka-Tonga’i ‘a e veape ‘Ingilisi’ ta’e tānaki ki ai ‘a e faka’ilonga taimi’ koe’uhī kae lava ke kakato ‘a e fakakaukau ‘o e tense pe taimi ‘o e veape’ ko ha konga mahu’inga ‘i hono fakahinohino ‘o e founga ki he lea mo e tohi ‘i he ‘Ingilisi’ mo e Tonga’.

Anga hono ngāue’aki ‘o e ‘ekisasaisi ‘i lalo’

‘Oku ou tui kuo’ ke ma’u he taimi’ ni ha mahino fe’unga ke ke fakamatala’i’aki ‘a e veape’ ki ho’o fānau’ ‘i he fakakaukau faka-Tonga’ mo e ‘Ingilisi.  Tau foki mai ki he ‘ekisasaisi ko ‘eni’. Muimui ki he fakamatala ‘i he vitioo’ mo e pēteni ki he fa’u sētesi, koloasi (clause) pe feleisi (prase) ‘oku ne fakahinohino mai’. Hili ho’o ma’u ‘a e fakahinohino ko ia he vitioo’ kataki ‘o ngāue’aki leva ‘a e tēpile ‘i lalo’ ke ne fakalahi ‘a e ‘ilo ‘a ho’o fānau’.

Fakatātā ki he vitiō 70. Ko e sīpinga sētesi ‘oku ngāue’aki ai’  ko e  fo’i lea faka’ilonga taimi ko e te, tānaki ki ai mo e polonauna tokoua ko e na, tānaki ki ai mo e  tokoni veape ko e lolotonga pea fakamulituku’aki ha fo’i veape. Pe ko e faka’ilonga taimi ko e [ te, + polonauna tokoua ko e na, +  tokoni veape ko e lolotonga + veape].  Fakatātā ki heni: Te na lolotonga lālanga. In English: They will be weaving. Sai sio ki he tēpile ‘uluaki ’ ‘i lalo’. Ko e tēpile ia ‘o e veape’ mo hono ngaahi fōtunga mo e taimi fakahoko kehekehe. ‘Alu ki he kōlomu  fika H ‘o  ngāue’aki ia ke ako’i ki ho’o fānau’ ‘a e pēteni ko eni kuo tau toki fakamatala’ ni ki ai, [faka’ilonga taimi ko e te, + polonauna tokoua ko e na, +  tokoni veape ko e lolotonga + veape].  Fakatātaa: Te na lolotonga lālanga. In English: They will be weaving. Hoko atu leva koe ki he kōlomu H ‘o ngāue’aki ‘etau pēteni ‘i ‘olunga’ ka ke fetongitongi ‘a e veape’ mei he fika 1 ki he 20.

Lau ‘e koe fa’ē pe tamai ‘a e hoko atu ‘o hangē ko e pehē: Te na lolotonga li’aki. In English: They will be abandoning. Te na lolotonga ‘ave fakamālohi.  In English: They will be abducting. Fai ‘eni hangē pe ha lau liunga’ pea toutou lau ‘oua ‘e ‘ai tu’o taha pe. Manatu’i ‘oua te ke toe fakalahi pe fakasi’isi’i ‘a ‘etau pēteni pe te ke toe fakamatala ha me’a kehe mei he veape mo hono taimi kaha’u lolotonga

 

  Ko e tēpile ‘o ha ngaahi veape faka-Tonga mo ‘Ingilisi mo honau ngaahi taimi
  A B C D E F G H I
  Simple present tense

Taimi koeni lōtaha

Simple present tense

Taimi koeni lōtaha

Tongan

Faka-Tonga’i

Taimi koeni lōtaha

Simple Past tense

Taimi kuo ‘osi lōtaha

Tongan

Faka-Tonga’i

 

Perfect tense

Taimi haohaoa lōtaha

Tongan

Faka-Tonga’i

Future tense

Faka-Tonga’i

Taimi kaha’u lōtaha

Tongan
1. abandon abandons ‘oku li’aki abandoned na’e li’aki has/have/had abandoned kuo li’aki will abandon te / ‘e li’aki
2. abduct abducts ‘oku ‘ave fakamālohi’i abducted na’e ‘ave fakamālohi’i has/have/had abducted kuo ‘ave fakamālohi’i will abduct te/’e ‘ave fakamālohi’i
3. abolish abolishes ‘oku li’aki abolished na’e li’aki has/have/had abolished kuo li’aki will abolish te/’e li’aki
4. abscond absconds ‘oku hola fakafufū absconded na’e hola fakafufū has/have/had absconded kuo hola fakafufū will abscond te/’e hola fakafufū
5. absorb absorbs ‘oku mimisi absorbed na’e mimisi has/have/had absorbed kuo mimisi will absorb te/’e mimisi
6. abstain abstains ‘oku fakamama’o abstained na’e fakamama’o has/have/had abstained kuo fakamama’o will abstain te/’e fakamama’o
7. abuse abuses ‘oku leakovi’i abused na’e  leakovi’i has/have/had abused kuo leakovi’i will abuse te/’e leakovi’i
8. accede accedes ‘oku hoko acceded na’e hoko has/have/had acceded kuo hoko will accede te/’e hoko
9. accept accepts ‘oku tali accepted na’e tali has/have/had accepted kuo tali will accepted te/’e tali
10. acclaim acclaims ‘oku fakahikihiki’i acclaimed na’e fakahikihiki’i has/have/had acclaimed kuo fakahikihiki’i will acclaimed te/’e fakahikihiki’i
11. acclimatise acclimatises ‘oku fakamaheni ki he anga e kalaimeti’ acclimatised na’e fakamaheni ki he anga e kalaimeti’ has/have/had acclimatised kuo fakamaheni ki he anga e kalaimeti’ will acclimatise te/’e  fakamaheni ki he anga e kalaimeti’
12. accommodate accommodates ‘oku ‘atā ke nofo’i accommodated na’e  ‘atā ke nofo’i has/have/had accommodated kuo  ‘atā ke nofo’i will accommodate te/’e ‘atā ke nofo’i
13. accomplish accomplishes ‘oku lava’i accomplished na’e lava’i has/have/had accomplished kuo lava’i will accomplish te/ ‘e lava’i
14. accumulate accumulates ‘oku fokotu’utu’u accumulated na’e fokotu’utu’u has/have/had accumulated kuo fokotu’utu’u will accumulate te/’e fokotu’utu’u
15. achieve achieves ‘oku lava’i achieved na’e lava’i has/have/had achieved kuo  lava’i will achieve te/’e  lava’i
16. accuse accuses ‘oku tukuaki’i accused na’e tukuaki’i has/have/had accused kuo tukuaki’i will accuse te/’e tukuaki’i
17. acknowledge acknowledges ‘oku fakamo’oni acknowledged na’e  fakamo’oni has/have/had acknowledged kuo fakamo’oni will acknowledge te/’e fakamo’oni
18. acquire acquires ma’u acquired na’e ma’u has/have/had

acquired

kuo ma’u will acquire te/’e ma’u
19. adapt adapts liliu adapted na’e liliu has/have/had

adapted

kuo liliu will adapt te/ ‘e liliu
20. add adds tānaki added na’e tānaki has/have/had

added

kuo ngāue’aki will add te/ ‘e tānaki