Ko e polonauna’ pe fetongi nauna’ ‘oku ‘uhinga ki he lea ‘oku’ ne fakafofonga’i pe fetongi ‘a e nauna’ ‘i he sētesi’ pe kupu’i sētesi (clause pe koloasi). ‘Oku ‘i ai leva ‘a e ngaahi tefito’i polonauna ‘i he lea faka-Tonga’ ‘oku ui ko e Cardinal Pronouns. ‘Oku ‘uhinga ‘eni ‘oku ‘i ai mo e ngaahi polōnauna kehe hangē ko e polonauna posēsivi pe possessive pronouns ‘a ia ‘oku toe vahevahe iiki hifo ia kau ai ‘a e Subjective mo e Objective Possessive Pronouns. Ka ‘oku nau fakatefito kotoa pe he Cardinal Pronouns pea ko e me’a ia ‘oku ui ai pe ‘a e polonauna ko ‘eni ‘i he tēpile ‘i lalo’ ko e Cardinal Pronouns.
Cardinal Pronouns
Preposed Form and Postposed Form
- ‘I he tēpile ‘i lalo’ ‘oku ‘i ai ‘a e preposed † ‘uhinga ia ko e ha’u ‘i mui he veape’ (‘o hoko ko e sapuseki) lolotonga ia ko e postposed ‘oku ‘uhinga ko e ha’u ‘i mui ‘i he veape pe hili ha nounal pr prenominal predicate pr hili ha peleposisini.
- Ko e preposed pronoun ‘oku tatau ia mo e nominative he ‘Ingilisi ko e I, mo e We, Ko e polonauna postposed leva ‘oku tatau ia mo e I pe We, pe to me pe us fakatatau ki he fiema’u ‘a e ‘Ingilisi’
| Preposed | Postposed | |||
| 1 exc. | S | ou,ku,u,kau | I | au |
| D. | ma | we (two)* | kimaua | |
| P | mau | we (three or more)* | kimautolu | |
| 1 inc. | S | ne | One, I | kita |
| D | ta | we (two)† | kitaua | |
| P | tau | we(three or more) † | kitautolu | |
| 2nd | S | ke | you (one) thou | koe |
| D | mo | you (two) | kimoua | |
| P | mou | you (three or more) | kimoutolu | |
| 3rd | S | ne | he, she, it | ia |
| D | ne | they (two) | kinaua | |
| P | nau | they (three or more) | kinautolu | |
| *Excluding you
† Including you
|
||||
To’o hangatonu ‘eni mei he Tohi Kalama ‘a Dr C.M.Churchward